Fundamenty gry to metodologia wywodząca się z portugalskiej myśli szkoleniowej, która zdobywa coraz większą popularność wśród trenerów w naszym kraju. Za jej popularyzację odpowiada duet trenerski Ludwiczak-Tchórz, którzy w swojej publikacji „Dorastanie w grze” pokazali, czym są fundamenty gry i jak można wykorzystać je w pracy z młodzieżą. Teraz w specjalnej serii eksperckiej chcemy przybliżyć najważniejsze informacje związane z tą metodologią. Oto pierwsze część nowego cyklu.
W piłce nożnej umiejętności taktyczne i procesy poznawcze mają największy wpływ na podejmowane przez zawodników decyzje na boisku. Liczba pojawiających się sytuacji podczas rywalizacji sportowej, ich częstotliwość, chronologia oraz złożoność powodują, że nie jesteśmy w stanie przewidzieć dokładnie ich końcowego rezultatu. Wymaga to od zawodników oraz drużyny dużej zdolności dostosowania się i natychmiastowego reagowania na ruchy podejmowane przez przeciwnika, które pojawiają się w każdej fazie gry.
Taktykę piłki nożnej można interpretować poprzez przestrzenną organizację zawodników na boisku w zależności od miejsca przemieszczania się piłki, partnerów oraz reakcji na te ruchy zawodników drużyny przeciwnej. Zaakceptowanie i zrozumienie taktyki obranej w ten sposób kładzie szczególny nacisk na pozycjonowanie graczy na boisku oraz podkreśla ich zdolności, dzięki którym zespół może realizować swoje założenia. Zasady taktyczne definiuje się jako zbiór norm, które zapewniają zawodnikom możliwość rozwiązania taktycznych problemów, z jakim przyszło im się zmierzyć w danej sytuacji.
Mają one za zadanie pomóc zawodnikom w realizacji wyznaczonych celów w każdej fazie gry, a także rozpoznawać sytuacje, w których owych zasad można użyć. Działania te pomagają drużynie w lepszym kontrolowaniu gry, utrzymywania posiadania piłki, zmianie tempa gry, ale również wykonywania wariacji umożliwiających wytrącania przeciwników z równowagi, a tym samym uniemożliwienie drużynie przeciwnej przeprowadzenie skutecznego ataku. Złożoność piłki nożnej wymusiła na teoretykach sportu uproszczenie tej dyscypliny i wprowadzenia podziału zasad taktycznych, które dziś nazywa się fundamentami gry. Poniższa tabela przedstawia podział fundamentów na: ogólne, operacyjne i podstawowe.
Charakterystyka fundamentów gry
Zasady taktyczne wynikają z konstrukcji teoretycznej dotyczącej rozumienia gry oraz są operacjonalizowane przez techniczno – taktyczne zachowania graczy. Zawodnicy muszą być więc świadomi tych zasad, aby w sposób powtarzalny i nawykowy mogli je realizować na boisku.
Zasady taktyczne posiadają stopień uogólnienia ruchów i są blisko powiązane z działaniami zawodników, ich możliwościami motorycznymi, a także umiejętnością przyswajania wiedzy taktycznej. Stworzenie podziału fundamentów gry pozwoliło zawodnikom oraz trenerom na realizowanie zasad taktycznych w różnych sytuacjach meczowych.
Ogólne zasady przyjęły taką nazwę, ponieważ są wspólne dla różnych faz gry i dla innych kategorii zasad. Opierają się one na trzech koncepcjach, które wywodzą się z relacji przestrzennych, liczbowych między członkami drużyny a przeciwnikami w strefach walki o piłkę:
- szukanie przewagi liczebnej,
- unikanie równowagi liczebnej,
- niedopuszczanie do przewagi liczebnej.
Fundamenty operacyjne to działania niezbędne do realizowania z jedną lub kilkoma kategoriami sytuacji. Są one powiązanie z koncepcjami podstawowymi dla obu faz gry. W obronie obejmują one:
- neutralizację sytuacji strzeleckich,
- odzyskanie posiadania piłki,
- ochronę bramki,
- zmniejszenie efektywnej przestrzeni gry.
- Natomiast w ataku obejmują one:
W ataku obejmują one:
- utrzymywanie posiadania piłki,
- tworzenie akcji ofensywnych,
- przechodzenie na połowę przeciwnika,
- stwarzanie okazji do strzału,
- oddanie strzału na bramkę.
Wreszcie fundamenty gry podstawowe reprezentują zestaw zasad taktycznych, które kierują działaniami graczy i drużyny w obu fazach gry (obrony i ataku), aby stworzyć nierównowagę w organizacji przeciwnika, ustabilizować organizację zespołu i doprowadzić do odpowiedniej interwencji w centrum gry, czyli przestrzeni, w której znajduje się piłka oraz zawodnicy bezpośrednio zaangażowani w akcję. W literaturze istnieją propozycje zawierające cztery zasady dla każdej fazy gry, które są odpowiednie do ich celów. W fazie obrony obowiązują następujące zasady:
- powstrzymanie,
- defensywna asekuracja,
- równowaga,
- koncentracja
Natomiast w ataku wyróżnia się:
- postęp,
- ofensywną asekurację,
- mobilność,
- przestrzeń.
Oprócz tych zasad wymienia się również jedność obronną oraz ofensywną. Zasady te są związane z koncepcją taktyki gry i funkcjonalną kolektywną koordynacją całego zespołu. Opierają się na spójności, skuteczności i równowadze funkcjonalnej pomiędzy liniami pionowymi oraz poprzecznymi drużyny, aby przekazać pewność siebie kolegom z drużyny i umożliwić pośrednią interwencję zawodników w kierunku „centrum gry” ze strony graczy z odległych stref.
Zgodnie z koncepcjami zasad taktycznych i poprzez model gry propagowany przez drużynę zakłada się, że gracze powinni racjonalnie zajmować przestrzeń w różnych konfiguracjach, unikając w ten sposób rozciągania i łamania równowagi linii akcji. Doprowadziłoby to do umożliwienia zespołowi gry jako jednego bloku. W praktyce realizacja tych zasad przejawia się w sytuacjach, w których gracz czuje, że jego zespół zapewnia podstawową organizację. W rzeczywistości, gdy zawodnik przyjmuję inną określoną pozycję lub funkcję podczas gry, oczekuje się, że inny gracz wypełni jego pozycję lub obowiązki.
Aspekt mentalny realizacji fundamentów gry
Po poznaniu teorii fundamentów gry oraz określeniu, czemu one służą, przyszedł czas, aby przedstawić sposób, w jaki powinno się je realizować w odniesieniu do wieku zawodników. Już od najmłodszych lat powinno zachęcać się dzieci do wykorzystania fundamentów gry, jednak bez ich większej świadomości. Również pracując z najmłodszymi adeptami futbolu od 4-5 roku życia mogłem zaobserwować, że dziecko chciało jak najszybciej strzelić bramkę uderzając piłkę już ze swojej połowy praktycznie jeszcze nie wchodząc nawet na boisko. Taka sytuacja sprawiła, że mały zawodnik nie miał wystarczająco dużo kontaktów z piłką co powodowało, że realizowanie jakiegokolwiek fundamentu gry jest niemożliwe do wykonania.
Istotne jest więc, aby od najmłodszych lat uświadamiać zawodników, dlaczego tak ważne jest mieć piłkę przy nodze i jakie może to dać graczom efekty w przyszłości. Ważne, by trener stworzył warunki na treningu, które umożliwią zawodnikom prowadzenia piłki w kierunku bramki przeciwnika. Na każdym kroku należy wzmacniać zawodnika, kiedy wykonywane przez niego działania kończą się sukcesem lub niepowodzeniem. Trzeba zwrócić szczególną uwagę, aby już na początkowym etapie przygody z piłką nożną nieustannie zachęcać zawodnika do ciągłego ataku, wprowadzania piłki i strzelania bramek. Z drugiej zaś strony w kategorii skrzata dzieci bardzo często czekają aż przeciwnik odda strzał na bramkę, wiele razy boją się szybko spróbować odebrać piłkę w wyniku czego spada intensywność gry (dziecko obawia się, że bliższy kontakt z przeciwnikiem może być dla niego bolesny). Powinniśmy próbować zmienić jego tok myślenia i zachęcać, do tego, by jak najszybciej odbierali piłki pod bramką przeciwnika, dając sobie szansę na natychmiastowe zdobycie bramki.
W starszych kategoriach wiekowych takich jak żak czy orlik nadal występuje zjawisko egocentryzmu. Dzieci są mocno skoncentrowane na sobie i czują, że zawsze są najważniejsze. W kontekście realizowania fundamentów gry, zawodnik przez większość czasu będzie chciał mieć piłkę przy nodze lub będzie chciał ją szybko odebrać. W tym wieku dzieci zaczynają rozumieć coraz więcej, jednak wprowadzenie jakichkolwiek zasad taktycznych powinno być uzależnione od rozwoju emocjonalnego dziecka. Jeżeli jest ono dojrzałe, dużo rozumie i wie do czego chce dążyć, można już na tym etapie rozwoju śmiało z nim rozmawiać o występujących sytuacjach meczowych. Jednak, gdy nie jest to możliwe, wówczas należy dać czas i bacznie obserwować dalszy jego rozwój psycho- fizyczny.
Każdy z zawodników lepiej lub gorzej będzie rozumiał wysyłane komunikaty przez trenera. Ważne, aby były one jak najprostsze, ponieważ dzięki temu wzrastają szasnę, że większa grupa zrozumie przekaz nadany przez trenera.
Dziecko zawsze będzie się lepiej uczyło w momencie, gdy samo dojdzie do rozwiązania sytuacji niż w sytuacji, gdy trener wyda rozkaz lub poinformuje zawodnika o wariantach jakie ma do dyspozycji zawodnik. Dobry nauczyciel powinien motywować swoich podopiecznych do myślenia mając na uwadze ich rozwój emocjonalny, psychiczny oraz fizyczny.
„Powiedz mi a zapomnę, pokaż mi a zapamiętam, pozwól mi zrobić a zrozumiem.” – Konfucjusz
PODSUMOWANIE
Teoria fundamentów gry i ich geneza sięga drugiej połowy XX wieku. Już wtedy próbowano usystematyzować taktykę piłki nożnej na jej mniejsze części. Gdy dzisiaj patrzy się na fundamenty gry wydają się one być bardzo proste i zrozumiałe. Jednak umiejętność ich skutecznego nauczania, a następnie realizacji nie należą jednak do łatwych.
Zadaniem wszystkich trenerów w Polsce jest wychowanie w pełni ukształtowanych zawodników, którzy oprócz odpowiedniego przygotowania technicznego i motorycznego są w stanie zrozumieć grę w deficytach czasu oraz przestrzeni. Niewątpliwie fundamenty gry w ataku i obronie pozwalają na grę do przodu, dlatego tak bardzo powinny być akcentowane w treningu dzieci i młodzieży.
Zobacz również: Paweł Słoma – analiza taktyczna
O czym przeczytasz w kolejnych częściach?
1. Podstawowe fundamenty gry w ataku – zasady.
2. Podstawowe fundamenty gry w obronie – zasady.
3. Metodyka nauczania fundamentów gry – środki treningowe.
4. Analiza fundamentów gry.
Bibliografia:
1. J. Garganta, Tactical Principles of Soccer Games: Concepts and application, 2013.
2. T. Tchórz, M. Ludwiczak, Dorastanie w grze, 2016.