Gdy pierwszy raz zetknąłem się z futsalem, od razu zainspirowałem się tą odmianą piłki nożnej. Zacząłem analizować oraz szukać podobieństw między piłką nożną trawiastą, w której na co dzień pracuję, a futsalem. W tym artykule postaram się przedstawić swój punkt widzenia i zmusić do refleksji trenerów, czy nie warto wykorzystać elementów futsalu w treningu piłkarskim dzieci i młodzieży.
Artykuł pochodzi z dodatku w formie e-booka Czas na futsal. Wydanego przez Trening Dzieci 2.0. w 2020 roku.
“Futsal bardzo pomógł mi w grze. Często mówię, że całą swoją piłkarską naukę oparłem na futsalu. Futsal pomaga szybko myśleć, musisz nauczyć się podejmować natychmiastowe decyzje w ograniczonej przestrzeni, a także pomaga poprawić umiejętności techniczne. Uwielbiam futsal i jestem bardzo wdzięczny za wszystko, co mi dał.” – Philippe Coutinho
Pierwsze wrażenie dotyczące futsalu to mała przestrzeń oraz szybkie podejmowanie decyzji – dwie pierwsze cechy, które są bardzo ważne również podczas rywalizacji na boisku trawiastym. Marcelo, Coutinho, Neymar – to pierwsze nazwiska, które przychodzą mi na myśl, gdy myślę, czy można połączyć futsal oraz piłkę nożną trawiastą. Patrząc na kierunek, w jakim zmierza piłka nożna, uważam, że doświadczenie piłki halowej i wykorzystanie go przez naszych zawodników będzie bardzo ważne oraz pomoże w ich rozwoju. Małe przestrzenie, agresywne krycie, gra pod presją czasu oraz przeciwnika, szybkość podejmowania decyzji – są to tylko niektóre elementy, które występują w futsalu.
“Jestem wielkim fanem futsalu… szybkie tempo, szybki czas reakcji, mało miejsca, doskonała technika, szybkie myślenie… Widzę, jak wielkie ma znaczenie w grze na dużym boisku.” – Jurgen Klinsmann
Tendencje, jakie zaobserwowałem w szkoleniu dzieci i młodzieży w Polsce oraz za granicą, to koncentracja na rozwoju umiejętności piłkarskich zawodników pod względem techniczno-taktycznym na boisku trawiastym oraz uzupełnienie treningów jednostkami dodatkowymi z zakresu motoryki. Jednak nie tylko uprawianie piłki nożnej na trawie prowadzi do pełnego rozwoju naszych zawodników. Wykorzystanie innej odmiany futbolu, takiej jak futsal, może spowodować wielopłaszczyznowy rozwój zawodnika.
Jedną z wielu akademii, która wprowadziła elementy futsalu do swojej strategii szkolenia, jest Benfica Lizbona. Takie podejście sprawia, że zawodnicy mają zapewniony harmonijny rozwój przez to, że mogą konfrontować się z różnymi sytuacjami na boisku trawiastym oraz na hali. W Polsce można wymienić zespół Rekordu Bielsko-Biała, który prowadzi szkolenie z zakresu futsalu oraz piłki nożnej w klasycznej odmianie.
Czy warto wykorzystać futsal w treningu piłkarskim?
Opinie dotyczące tego zagadnienia są bardzo skrajne. Część trenerów twierdzi, że jak najbardziej, ponieważ halowa odmiana futbolu rozwija zawodników i daje inne bodźce. Natomiast druga część trenerów uważa, że futsal źle wpływa na zawodników, którzy nabywają złe nawyki.
Warto zaznaczyć, że celem trenerów pracujących z dziećmi i młodzieżą powinno być jak najdłuższe trenowanie na dworze podczas różnych warunków atmosferycznych, ponieważ na co dzień gramy i funkcjonujemy w piłce nożnej w klasycznej odmianie. Jednak w naszej szerokości geograficznej pogoda potrafi płatać figla. Możemy więc uatrakcyjnić nasze treningi właśnie wejściem na halę.
Warto pamiętać, że trenowanie na hali piłki nożnej a zastosowanie futsalu w treningu to dwie skrajne oraz różne rzeczy. Bardzo ważne są przepisy, które muszą zostać zachowane, aby mówić o trenowaniu tej pięknej odmiany piłki nożnej, jaką jest futsal. Jak wspomniałem wyżej, wielu trenerów zapewne przedstawi różnice, które występują w tych dwóch dyscyplinach sportu, jak np. inne nawierzchnie, waga oraz wielkość piłki, obuwie, a nawet wpływ warunków na treningi.
Przepisy w futsalu
Futsal jako specyficzna odmiana piłki nożnej ma również swoje zasady. Pierwszym ważnym elementem jest wymiar boiska, czyli 40 m x 20 m. Inną różnicą jest specjalna piłka o rozmiarze nr 4 oraz mniejszej sprężystości od piłki, którą wykorzystuje się na trawie. Warto zaznaczyć, że są również piłki przeznaczone do gry na hali o mniejszym rozmiarze oraz wadze – dedykowane młodszym adeptom futsalu.
Liczba zawodników przebywających na boisku to 4 zawodników w polu plus bramkarz. Mniej zawodników daje więcej możliwości do kontaktu z piłką oraz przyspiesza grę. Warto dodać, że bardzo ważnym aspektem jest gra naszego goalkeepera. W przypadku, gdy bramkarz zagra piłkę z akcji (nie z rzutu od bramki), nabiera on prawo do powtórnego zagrania piłki dopiero na połowie przeciwnika lub gdy zostanie dotknięta przez zawodnika drużyny przeciwnej albo znajdzie się poza grą. Powyższe dotyczy również tzw. „lotnego bramkarza”.
Kolejnym przepisem, który przyspiesza grę, jest zasada czterech sekund. Zawodnik ma 4 sekundy na wznowienie gry ze stałego fragmentu gry – autów, rzutów wolnych, rzutów rożnych oraz wznowienia gry od bramki.
Futsal jest ujęciem piłki nożnej w detalach. Każdy błąd jest uwypuklony podwójnie, gdyż na małej przestrzeni, przy mniejszej liczbie zawodników w warunkach meczowych, liczy się precyzja. Duża liczba przejść z bronienia do atakowania oraz z atakowania do bronienia pozwala zawodnikom w praktyce poznać klucz współczesnej piłki nożnej. – Marcin Dorna
Podczas futsalowych zmagań zawodnicy muszą grać odpowiedzialnie, tak aby nie popełniać fauli. Drużyna może popełnić pięć przewinień podczas jednej połowy meczu. Szósty i każdy kolejny faul oznacza przedłużony rzut karny, który wykonuje się z odległości 10 metrów. W futsalu promowana jest zasada fair play, co wyraźnie widać przy przepisach dotyczących fauli, który opisałem wyżej oraz dotyczącym czasu gry. Warto zaznaczyć, że gra toczy się w wymiarze 40 minut (2×20). Jednak gdy piłka opuści plac gry lub rozgrywany jest stały fragment gry, czas jest zatrzymywany. Rywalizacja toczy się przez czterdzieści minut efektywnego czasu gry.
Różnice między piłką nożną a futsalem
Korzyści płynące z wykorzystania futsalu w treningu piłkarskim
Odpowiednie wykorzystanie futsalu w treningu piłkarskim, np. w okresie zimowym, niesie za sobą wiele korzyści. Przepisy oraz reguły halowej odmiany piłki zmuszają naszych zawodników do konfrontowania się z nowymi sytuacjami, które pojawiają się podczas gry. Pierwszy element, który od razu nasuwa się na myśl, to gra na małej przestrzeni. Boisko do futsalu to pole o długości 40 metrów na 20 metrów szerokości, a pole karne to linia 6 metrów – takie boisko posiada każda pełnowymiarowa hala.
Patrząc z perspektywy 10 zawodników, mieści się na 800 metrach kwadratowych. Idąc dalej, zasady opisane wyżej dotyczą również czasu gry. Warto zaznaczyć, że gra toczy się w wymiarze 40 minut (2×20). Jednak gdy piłka opuści plac gry lub rozgrywany jest stały fragment gry, czas jest zatrzymywany. Rywalizacja toczy się przez czterdzieści minut efektywnego czasu gry.
W trudnych warunkach, w których ciągle znajdują się nasi zawodnicy (ograniczona przestrzeń, ciągła presja przeciwnika, rosnące zmęczenie), rozwija się także rozumienie gry. Zawodnik musi być cały czas skoncentrowany, aby w odpowiednim momencie podać, przyjąć, prowadzić piłkę, stworzyć przewagę lub swoim ruchem stworzyć wolne miejsce dla partnera z zespołu.
W futsalu widoczne są takie same działania jak w piłce trawiastej – indywidualne, grupowe oraz zespołowe. Wymienione działania są bardzo ważne w nauczaniu naszych młodych piłkarzy odpowiednich zachowań oraz współpracy. Bardzo często pomijamy działania indywidualne i przechodzimy od razu do działań grupowych, ponieważ chcemy, aby zespół funkcjonował na wysokim poziomie jako całość. Jednak czy to futsal, czy piłka nożna, musimy pamiętać o podstawie, czyli działaniach indywidualnych. Różnorodność zachowań podczas atakowania, np. frontalnie czy tyłem do bramki, trzeba przedstawiać i pokazywać naszym młodym adeptom tak, aby podczas gry, kiedy pojawiają się różne bodźce oraz sytuacje, potrafili sobie z nimi radzić.
Gra do przodu, wysoka obrona, odbiór piłki na połowie przeciwnika – w ten sposób gra wiele futsalowych drużyn. Takie podejście sprawia, że podczas zajęć i rozgrywek musimy uczyć naszych zawodników, aby wychodzić spod takiej presji. Uczy to brania na siebie odpowiedzialności oraz budowania odwagi i świadomości. Odważna gra 1×1, precyzja podczas podania czy strzału (bramka również jest mniejsza) w futsalu są bardzo ważne. Tworzenie trudnych warunków dla naszych zawodników niesie za sobą wiele korzyści dla rozwoju młodych piłkarzy. Dotyczy to nie tylko techniki, ale również wspomnianego wyżej budowania zawodnika w kwestii mentalnej, gdzie musi on sobie radzić ze stresem, a także być odpowiedzialnym i pełnym odwagi.
„Trenujemy tak, jak chcemy grać, gramy tak, jak trenujemy.” Cytat z Narodowego Modelu Gry, który jest bardzo ważnym zdaniem oraz ukrytym w tle pytaniem: czy właśnie realizujemy trening w taki sposób, jak chcemy grać, i czy gramy tak, jak trenujemy? Cytat ten mówi wiele o intensywności. Coraz częściej pojawiają się nowe informacje na temat treningów w zespołach z Włoch, Anglii, Hiszpanii, gdzie trenerzy zachowują tempo oraz intensywność w treningu. Podczas gry na hali tempo jest bardzo wysokie, co pozwala budować u naszych zawodników siłę, moc oraz wytrzymałość.
“W futsalu dokonuje się konfrontacja zawodnika z ciągłym podejmowaniem decyzji. Kiedy otrzymujesz piłkę, zmierzasz się z mnóstwem wyborów. Twój mózg działa jak komputer: zdaje sobie sprawę, że już miał do czynienia z taką sytuacją i stara się podjąć dobrą decyzję – dobre podanie lub dobry strzał. W futsalu jest całe mnóstwo takich decyzji do podjęcia, dlatego też ciągle się rozwijasz, kiedy grasz.” – Arsene Wenger
Podobnie jak przy atakowaniu, również zachowania indywidualne w bronieniu są bardzo ważne, np. gra ciałem czy gra na wyprzedzenie. Przy mniejszej grze na większej intensywności uczymy naszych zawodników, aby cały czas byli gotowi na zmieniające się sytuacje podczas gry oraz aby dobrze rozumieli zmienne sytuacje, które się pojawiają, np. przed stratą bramki. Jednak tego rodzaju działań nie praktykuje się w takim wymiarze jak w piłce trawiastej.
Futsal uczy odpowiedniego postępowania podczas rywalizacji. Jeżeli chcemy wyeliminować nadmierną grę wślizgiem, możemy zastosować grę na hali, gdzie pierwszą różnicą jest to, że gramy na parkiecie, który nie jest tak przyjemny podczas wykonywania wślizgu dla młodych zawodników jak trawa. Bardzo ważne jest również odpowiednie „naprzesuwanie” oraz praca nisko na nogach. Jeżeli obrońca popełni błąd, np. próbując zablokować strzał wspomnianym wślizgiem, może okazać się to błędne, ponieważ zawodnik w ataku może wykonać zwód, mijając „lecącego” zawodnika.
Kolejnym ważnym elementem w futsalu jest wyeliminowanie gry na czas. Gdy piłka opuści plac gry, nastąpi faul lub stały fragment gry, zegar zostaje zatrzymany. Mecz trwa czterdzieści minut czystej gry, co pozwala na płynne przeniesienie doświadczenia na większe boisko, np. do gry 7-, 9- czy 11-osobowej.
Futsal charakteryzuje również przepis dotyczący faulów, które się sumują. Szósty i każdy kolejny faul oznacza przedłużony rzut karny. Wślizg na hali jest ostatecznością, która ma uratować zespół broniący, ale nie jest tak często wykorzystywana jak w piłce trawiastej.
“Moje metody pracy oraz generalny pogląd na piłkę nożną są bardzo zbliżone do futsalu. Zawsze szukam dobrych zawodników technicznie, bym mógł realizować swoją koncepcję gry, jaką jest posiadanie piłki. Zawodnicy o niskim wzroście, tacy jak Messi, Xavi czy Iniesta, gwarantują kontrolę nad piłką oraz szybki atak wspólnie z kolegami, męcząc tym samym rywala. Prawda jest taka, że wszyscy jesteśmy bliscy w piłce nożnej ograniczenia przestrzeni. O tę przestrzeń należy walczyć, jak i trzeba się w niej odnaleźć.” – Pep Guardiola
Podsumowanie
Podsumowując, futsal jest bardzo widowiskową grą. Dzięki niej możemy rozwijać naszych młodych adeptów piłki nożnej. Często słyszę słowa, że zawodnicy z zachodnich klubów są lepsi technicznie, lepiej rozumieją grę. Zdarza się, że niektórzy zawodnicy prezentują wyższy poziom techniczno-taktyczny dlatego, że w młodym wieku zaczynali swoją przygodę w futsalu, który dał im narzędzia do gry na najwyższym poziomie. Chcemy „tworzyć” zawodników kompletnych, świadomych swoich działań oraz potrafiących grać kombinacyjnie. Jest to potwierdzenie, że futsal oraz piłkę nożną trawiastą można połączyć. Wszystko zależy od nas, trenerów. Naprzesuwanie praca nisko na nogach. Jeżeli obrońca popełni błąd, np. będzie chciał zablokować strzał wcześniej już wymienionym wślizgiem, może okazać się to błędne, ponieważ zawodnik w ataku może wykonać zwód, mijając „lecącego” zawodnika. Kolejnym ważnym elementem w futsalu jest wyeliminowanie gry na czas. Gdy piłka opuści plac gry, nastąpi faul lub stały fragment gry, zegar jest zatrzymywany. Mecz trwa czterdzieści minut czystej gry.
Zachęcam do zastosowania elementów futsalowych w treningu. Możemy przeznaczyć na to jedną lub dwie jednostki treningowe w miesiącu. Wszystko zależy od nas i od tego, jak zaplanujemy nasz mikrocykl oraz mezocykl.
Uważam, że szkolenie wielokierunkowe dla zawodników, jak też dla nas, trenerów, jest bardzo ważne. Obserwując niekorzystne warunki atmosferyczne, jakie panują w naszym kraju od października do marca, elementy piłki nożnej halowej są bardzo dobrym uzupełnieniem piłkarskiego szkolenia dzieci i młodzieży. Uważam, że futsal lub jego elementy powinny obowiązkowo zagościć w naszych planach treningowych.
Autorem tekstu jest Mikołaj Patek (akademia Lecha Poznań).